‘Het is maar een griepje’: een analyse van symptomen en oversterfte

Foto: Covid19 | © Store norske lekiskon ( Public Domain Mark 1.0 )

Afgelopen jaar werd gedomineerd met nieuws over de uitbraak van het coronavirus (SARS-CoV-2, novel coronavirus). Sommigen zal het niet ontgaan zijn dat er veel fakenews (nepnieuws) rondgaat op het internet over dit virus. Fakenews over Trump, fakenews over Biden, en fakenews over het coronavirus: het is maar een griepje.

Claim: Corona is maar een griepje

Deze claim bestaat uit twee aspecten: ten eerste wordt door sommigen beweerd dat corona niet anders is dan een griepje. Ten tweede wordt door sommigen beweerd dat er geen oversterfte is, dus is corona niet erger dan een griepepidemie.

Een kort overzicht: Ten eerste adresseer ik de symptomen. Vervolgens werp ik een blik op een aantal analyses betreffende de oversterfte die op het internet worden gedeeld. Tot slot doe ik mijn eigen analyse en kom ik tot een algemene conclusie.

^{Voordat u verder leest, deze disclaimer: ik geen arts ben en ik adviseer een arts te raadplegen als u denkt het coronavirus te hebben opgelopen. Raadpleeg bij twijfel uw dienstdoende (huis)arts. Daarnaast kunnen in de tijd tussen het moment van schrijven en dat u dit artikel leest, de lijst met symptomen zijn veranderd. Raadpleeg de websites van de overheid (Rijksoverheid.nl; RIVM) voor de meest recente ontwikkelingen omtrent de symptomen van het coronavirus.}

Symptomen

Laten we eerst eens de symptomen adresseren. Het coronavirus (SARS-CoV2) heeft gelijkenissen met de griepvirus (Influenza A en Influenza B). Dat heeft vooral betrekking op de symptomen van corona en griep. Onlangs publiceerde het RIVM een infographic¹ met daarop de verschillen en overeenkomsten tussen het coronavirus en het griepvirus. Het grootste verschil tussen de virussen zit echter in de klachten, complicaties, en de duur van de klachten. Daarnaast is het ook belangrijk om op te merken dat de risicogroepen nog niet volledig bekend zijn. Dit is belangrijk, omdat juist onwetendheid gevaarlijker is dan men denkt.

Om deze laatste bewering te onderbouwen, verwijs ik naar de polio uitbraken van de 20-ste eeuw². Toentertijd was men onwetend over de oorzaak en verspreiding van het poliovirus. Dit had desastreuze gevolgen voor de samenleving: elke zomer gingen zwembaden en bioscopen dicht uit angst voor een polio uitbraak (een soort lockdown). Ook toen zouden er waarschijnlijk mensen zijn geweest die zeiden dat het allemaal wel meeviel, en dat het sterk werd overdreven door de media. Gelukkig vond men tegen polio een vaccin, en dat was toen ook groot nieuws³.

Net als bij polio, zit het gevaar van het coronavirus in de onwetendheid. Als een onbekend virus zich snel verspreidt onder de populatie, wil je deze zo snel mogelijk indammen om te voorkomen dat ziekenhuizen overspoeld worden met dit nieuwe virus.

_{Tekst gaat door onder afbeelding}

Geen oversterfte, of wel?

Op het internet circuleren tientallen afbeeldingen en analyses waaruit zou blijken dat de oversterfte wel mee valt, of er zelfs helemaal geen sprake is van oversterfte, zoals wordt beweerd op de website van Forum voor Democratie.⁴ Officiële instanties en media beweren daarentegen dat er wel sprake is van oversterfte, waaronder het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).⁵

Een analyse van Marc Vorderman⁶ wordt op Twitter vaak gebruikt om te onderbouwen dat er geen sprake is van oversterfte. Een vluchtige berekening laat echter zien dat de sterfte van 2020 t/m week 51, 15.886 hoger ligt dan het meerjarig gemiddelde van 146.461 (periode 2015-2019). Er is dus, ook volgens deze analyse, in de totale bevolking sprake van oversterfte. Deze oversterfte wordt, volgens de analyse van Marc Vorderman, vooral veroorzaakt door personen met een leeftijd van >65 jaar. Bij de griepepidemie van 2018 was er vooral meer sterfte onder 75-plussers,⁷ in 2017 waren vooral 80-plussers de klos.⁸ In diezelfde jaren was er ook sprake van weken lange oversterfte.⁹ Het is dus niet vreemd dat de totale sterfte, en dus ook de oversterfte, door sterfte onder 65-plussers wordt beïnvloed.

Een analyse van Marino van Zelst¹⁰ spreekt de conclusie dat wordt getrokken op basis van Marc Vorderman sterk in twijfel. Marino van Zelst concludeert: “In de laatste 25 jaar is het aantal overledenen (gestandaardiseerd op bevolkingsgroei) in week 44 nog nooit boven de 2949 uitgekomen. Het was afgelopen week 3617. Dit is geen griep.” In een GitHub bestand houdt Marino van Zelst de gegevens bij.¹¹ Wanneer we de kolom ‘Oversterfte totaal gecorrigeerd’ sommen (exclusief week 52), komt 2020 uit op een oversterfte van 6.437.

_{Tekst gaat door onder grafiek}

Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek

Corrigeren

Critici, zoals Thierry Baudet, beweren dat de gegevens van het CBS geen rekening houdt met de vergrijzing en bevolkingsgroei van de samenleving¹². Zij beweren dat, daarom, de oversterfte helemaal niet zo groot is, of zelfs niet bestaat. Volgens de website van het CBS wordt er wel degelijk gecorrigeerd op basis van de bevolkingsontwikkelingen¹³. De ‘verwachte sterfte’ wordt gecorrigeerd op basis van de bevolkingsprognose, dat is inclusief bevolkingsgroei en trendmatige vergrijzing.

Waarom doet ‘verwachte sterfte’ er toe? Oversterfte betekent dat het gemeten sterfte hoger ligt dan de verwachte sterfte. Als de gemeten sterfte lager ligt dan de verwachte sterfte, dan is er sprake van ondersterfte.

Volgens de laatste cijfers van het CBS¹⁴ is er sprake van een oversterfte van >13.000. Deze oversterfte is 38.6% hoger dan in het seizoen 2017/2018, en 51.5% hoger dan in het seizoen 2014/2015. In deze twee seizoenen was de oversterfte hoger vanwege de griepepidemieën die toen plaatsvonden.

_{Tekst gaat door onder grafiek}

Bron: Volksgezondheidenzorg.info

Was de sterfte in 2020 significant hoger dan andere jaren?
Om deze vraag te beantwoorden, heb ik de sterftecijfers per jaar van 1995 t/m 2020 met elkaar vergeleken. Uiteraard telde voor elk jaar week 52 niet mee, omdat deze data op moment van schrijven voor het jaar 2020 nog niet beschikbaar was. De sterftecijfers per jaar per week is op basis van cijfers van het StatLine CBS¹⁵. Vervolgens heb ik deze gegevens ingevoerd in IBM SPSS Statistics 26 (zie figuur onder text). Voor het analyseren van de data is de variabele SterfteEx52 gebruikt. De waarden van deze variabele bestaan uit de totale sterfte per jaar exclusief week 52. Een gebruikelijke techniek om significante uitschieters (outlier) te vinden in data, is een boxplot waarin een outlier meer dan 2 standaard deviaties (SD = 7711,686) afwijkt van het gemiddelde (Mean = 137502,81). Uit deze boxplot (zie figuur onder tekst) blijkt dat het jaar 2020 (item 26) significant afwijkt van de overige jaren. Het is ook gebruikelijk om een histogram te gebruiken. Ook deze histogram (zie figuur hieronder) laat zien dat de sterfte van 2020 ver buiten de ‘normale’ distributie valt en ruim twee standaard deviaties afwijkt van het gemiddelde.

Conclusie

Het is veilig om te concluderen dat het coronavirus geen griepje is. Het heeft wel gelijkenissen met een griepje, maar er zijn wel degelijk verschillen op te merken.

Het is ook veilig om te concluderen dat de sterfte in 2020 significant hoger was dan in andere jaren. De sterfte in 2020 was dus exceptioneel hoog vergeleken met de voorgaande 25 jaar. Het is niet aannemelijk dat trends in vergrijzing en/of bevolkingsgroei deze sterfte kunnen verklaren, daarvoor wijkt 2020 te veel af van voorgaande jaren.

_{Figuren: Op volgorde van tonen: (1) Data in SPSS; (2) Boxplot; (3) Histogram.}

1. https://www.rivm.nl/griep-griepprik/griep; Deze is om nog onbekende reden niet meer te downloaden
2. https://www.discovermagazine.com/health/the-deadly-polio-epidemic-and-why-it-matters-for-coronavirus
3. https://www.youtube.com/watch?v=2LlDn_MQDkc
4. https://www.fvd.nl/geen-oversterfte-door-corona
5. https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2020/53/bijna-4-duizend-mensen-overleden-in-week-51
6. https://twitter.com/mdvrdrmn/status/1343886752147247104
7. https://www.ad.nl/binnenland/forse-stijging-sterfte-door-griep~ae9c3a30/
8. https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2017/10/hogere-sterfte-onder-ouderen-afgelopen-winter
9. https://www.rivm.nl/monitoring-sterftecijfers-nederland
10. https://twitter.com/mzelst/status/1324624459404378114
11. https://github.com/mzelst/covid-19/blob/master/data-misc/excess_mortality/excess_mortality.csv
12. https://www.fvd.nl/geen-oversterfte-door-corona
13. https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2020/41/sterfte-neemt-opnieuw-toe/verwachte-sterfte
14. https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2020/53/het-jaar-van-corona
15. https://opendata.cbs.nl/statline/#/CBS/nl/dataset/70895ned/table?fromstatweb